autor tegorocznego orędzia, norweski dramatopisarz,
laureat zeszłorocznej Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, pisarz i dramaturg.

Pisze w języku nynorsk, jednej z dwóch oficjalnych odmian pisanych języka norweskiego.

Nynorsk (dosł. „nowonorweski”), preferuje zaledwie 10% mieszkańców.

Wykorzystuje rodzimy dialekt i kojarzony jest głównie

z obszarami wiejskimi, w przeciwieństwie do

bokmåla (dosł. „język książkowy”), który opiera się na języku duńskim,

kojarzony z miastami.

***
ORĘDZIE

Sztuka to pokój

Każdy człowiek jest niepowtarzalny, a jednocześnie taki sam jak wszyscy inni ludzie.
Niepowtarzalność jest zewnętrzna, można ją, rzecz jasna, dostrzec, ale w każdym człowieku istnieje coś wewnątrz,
co należy wyłącznie do niego. Możemy to nazwać duszą albo duchem – albo nie musimy nazywać, tylko zostawić.

Ale jednocześnie, mimo różnic, jesteśmy sobie równi. Ludzie ze wszystkich części świata są fundamentalnie równi,
niezależnie od języka, którym mówią, od koloru skóry i niezależnie od koloru włosów.

Może to swoisty paradoks, że jesteśmy jednocześnie równi i różni. Może człowiek jest paradoksalny
w wyniku napięcia między ciałem a duchem, między tym, co najbardziej przyziemne i immanentne,
a tym, co transcenduje owe materialne, przyziemne ograniczenia.

Ale sztuka, dobra sztuka, w zadziwiający sposób potrafi łączyć to, co niepowtarzalne, z tym, co uniwersalne,
ba, potrafi sprawić, by niepowtarzalne, ktoś mógłby powiedzieć „obce”, stało się powszechnie, uniwersalnie zrozumiałe.
Tym samym sztuka rozsadza granice między językami, częściami świata, krajami. W ten sposób łączy nie tylko to,
co cechuje każdego człowieka, ale również, w nieco innym znaczeniu, to, co cechuje grupy ludzi, na przykład narody.

Sztuka nie czyni tego poprzez ujednolicanie wszystkiego, przeciwnie, pokazuje różnice, ba, obcość.
W każdej dobrej sztuce właśnie to, co obce, to, czego w pełni nie rozumiemy, a mimo to na swój sposób rozumiemy,
co być może można nazwać enigmatycznym, co fascynuje, ba, co tworzy transcendencję, przekroczenie,
jest tym, co wszelka sztuka musi w sobie mieć i do czego musi prowadzić.

Nie przychodzi mi do głowy lepszy sposób łączenia przeciwieństw niż sztuka. Właśnie ona jest przeciwieństwem
gwałtownego konfliktu, który, co zbyt często widzimy, znajduje swoje ujście w destrukcyjnych próbach
zniszczenia obcego, tego niepowtarzalnie innego, nierzadko poprzez wykorzystanie najbardziej bestialskich odkryć
nowej technologii. Czy to będzie terroryzm, czy to będzie wojna. Bo człowiek ma również swoją zwierzęcą stronę
i kiedy napędza go instynkt, wtedy ten drugi, obcy, nie jest postrzegany jako ktoś fascynująco enigmatyczny,
ale jako zagrożenie dla własnej egzystencji. Wtedy niepowtarzalność i uniwersalnie pojmowaną różnorodność
zastępuje równość kolektywna i to, co inne, stanowi zagrożenie, które trzeba zniszczyć. To, co zewnętrznie inne,
na przykład religia albo ideologia polityczna, stają się czymś, co trzeba zwalczyć i unicestwić.

Wojna to walka przeciwko temu, co w człowieku najgłębsze, wyjątkowe. I jest to zarazem walka
przeciwko wszelkiej sztuce, przeciwko temu, co w sztuce najgłębsze.

Postanowiłem mówić o sztuce w ogóle, a nie wyłącznie o sztuce teatru, dlatego że w każdej dziedzinie sztuki,
w każdej dobrej sztuce, w jej najgłębszej istocie, chodzi o to samo, chodzi o to, żeby to, co niepowtarzalne, osobliwe,
stało się uniwersalne. Sztuka łączy niepowtarzalne z uniwersalnym w swoim wyrazie artystycznym.
Nie poprzez usuwanie swoistości, tylko poprzez jej uwydatnianie, aby wyraźnie wybrzmiało to, co obce.

To proste. Wojna i sztuka to przeciwieństwa.
Wojna i pokój to przeciwieństwa.
Sztuka to pokój.
JOHN FOSSE

Na zamówienie Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego z języka norweskiego przełożyła Halina Thylwe.
fot. Tom A. Kolstad/Det norske samlaget

***
AUTOREFLEKSJE

Tak się składa, że w marcu przypadają po sobie dwa święta teatralne:
Dzień Pantomimy (25.03) i dzisiejszy Dzień Teatru.

Dobrze, że tegoroczne orędzie napisał człowiek,
niezwiązany ściśle z teatrem, bowiem jest przede wszystkim pisarzem.
Przez to wypowiedź ma wymiar bardziej humanistyczny, jest uniwersalna
i niewydumana. W prosty sposób mówi o ogólnej kondycji ludzkiej.
Podkreśla, że sztuka chroni wyjątkowość człowieka,
który ma sprzyjające warunki do rozwoju, gdy panuje pokój.
Konflikt wojenny tę niepowtarzalność niszczy.

Wojna, to nie tylko żołnierze, bomby, czołgi, samoloty.
Coraz częściej rozgrywa się w naszej małej codzienności
i skierowana jest przeciw niepasującej inności drugiej osoby.
Hejt, agresja, intryga, zawiść, pomówienia, zemsta,
to powszechnie stosowana amunicja. Batalie toczą się
w szkołach, w pracy, w polityce na różnych frontach.

Spróbujmy w tym wszystkim dostrzec drugiego człowieka.
Jesteśmy w okresie przedświątecznego Wielkiego Tygodnia.
Wkrótce dla tych, którzy wierzą w ponad – najważniejsze święta,
a ci, którzy są bardziej sceptyczni, też nie pozostają obojętni ten czas.
On jest bolesny, ale w końcu radosny.
Podejmijmy kolejną próbę bycia lepszym.

Przyjazne życiu i twórczości tezy Jona Fosse’a, znakomicie wpisują się
w atmosferę Wielkiego Tygodnia zbliżających się Świąt Wielkanocnych,
a te święta, to coś więcej niż jakiekolwiek święta teatralne.

Teatr STOP pozdrawia wszystkich
miłujących szeroko rozumiany pokój,
a więc miłujących człowieka.